Ẩm thực Việt Nam

Cá Lăng

Là một loài cá không có xương dăm, thịt rất ngon nên rất được ưa chuộng. Chả cá Lã Vọng ở Hà Nội trở nên nổi tiếng cũng nhờ làm từ loài cá này. Ở vùng Phú Thọ cá lăng hiện diện ở hầu hết các nhà hàng cá sông, nhiều nhà hàng chỉ bán độc nhất các món ăn chế biến từ cá lăng. Cá lăng miệng có râu, thường sống ở tầng đáy của sông, nơi có nhiều phù sa. Cá ăn côn trùng, tôm, tép, cua, cá con. Đây là loài cá có giá trị kinh tế cao, giàu dinh dưỡng, chế biến được nhiều món ngon.

Từ xa xưa loài cá này đã trở thành đặc sản tiến vua bởi mùi vị rất đặc trưng của nó. Thịt cá thơm, ít xương dăm, giàu chất dinh dưỡng. Cá Lăng khi ẩn mình trong hang thường nhẩn nha ăn rêu bám trên vách đá. Đó cũng là lý do để thịt cá săn chắc thơm ngọt.

Cho đến nay thịt cá đã trở thành loại đặc sản quí hiếm có giá trị cao. Người đi câu, đi đánh lưới quăng nếu được cá Lăng thường dành để biếu cha mẹ hoặc đãi khách quí. Thịt cá Lăng ngon nên chế biến kiểu gì cũng ngon và độc đáo.

Cá Dầm Xanh

Do đặc điểm sông ở đây có độ dốc lớn, vận tốc dòng nước chảy siết qua nhiều dải đá ngầm. Vào mùa mưa, nước sông có màu phù sa, còn mùa khô nước trong xanh để thích ứng với đặc điểm sống này.

Cá dầm xanh là một loài cá thuộc họ cá chép, thường sống ở tầng đáy của sông ở những dải đá ngầm. Thức ăn của cá là các loại tảo, mùn bã hữu cơ, động vật không xương sống cỡ nhỏ ở đáy sông. Cá di cư theo mùa, theo độ trong của nước, khi nước đục cá thường ở trong hang. Đây là một loài cá quý có xương mềm, thịt ngọt, đặc biệt bộ trứng bùi ngầy ngậy rất hấp dẫn. Không như nhiều loại cá khác thường chỉ ngon khi có kích cỡ lớn, thịt dầm xanh ngon từ lúc con cá nhỏ như đầu ngón tay cho tới khi có trọng lượng trung bình 6-7kg.

Ruột cá rất dài, gấp 10 lần chiều dài thân. Cá tăng trưởng chậm, nhưng con lớn nhất đạt tới 5 – 6 kg. Cá sinh sản từ năm thứ hai, chúng đẻ nơi đáy có đá, lắm hang hốc.
Cá Anh Vũ

Cá Anh Vũ hay còn có tên gọi khác là cá Tiến Vua, theo Đại Việt sử lược (viết thế kỷ 14) và Đại Việt sử ký toàn thư (viết thế kỷ 15) thì hồi Hùng Vương thứ ba, hiệu là Hùng Quốc Vương, một ngư dân lặn bắt ở sông Lô được một con cá lạ, mình vảy xanh óng ánh, bụng vảy trắng, vây đỏ, miệng giống miệng lợn. Thấy lạ, người này bèn mang lên tiến vua. Khi ăn, nhà vua thấy loài cá này thịt vừa ngọt đậm, lại có mùi thơm hơn mọi loài cá khác, ăn xong thấy người khoan khoái, đầu óc minh mẫn hẳn lên như một liều thuốc bổ. Nhà vua cho đây là một loài cá hiếm bèn chỉ dụ, từ đó trở đi ngư dân nào bắt được loài cá có hình thù như vậy phải mang tiến vua.

Loài cá này thân dày, thuôn dần về phía đuôi có hai đôi râu. Thân cá có màu xám tro, bụng màu vàng nhạt. Miệng phía dưới, rạch ngang, có môi dưới rộng hình tam giác, với nhiều gai thịt tròn nổi. Vẩy cá thẳng tắp chứ kho so le như các loại cá khác.

Các nhà ẩm thực học đều đánh giá thịt cá Anh Vũ rất cao: trắng, quánh và thơm ngon hơn bất cứ loài cá nào của sông nước. Trong con cá Anh Vũ, phần tuyệt nhất là cái khối sụn môi. Cái khối sụn này chẳng những rất giòn mà tương truyền chữa được rất nhiều bệnh.

Cá chỉ sống ở nơi nước xiết, nên thịt rất săn chắc lại có tính ôn, có thể chữa các bệnh nóng nhiệt, táo bón và bồi bổ thận, hoàn. Vì sống ở vùng nước xiết, nên cá có cái miệng cực khoẻ để bám vào vách đá, hàng giờ cạo rêu đá ra ăn nên miệng bành ra như mõm lợn.
Cá Chiên

Ngoài hai loại cá tiến vua trên, cá chiên - một loài cá da trơn thường được mệnh danh là chúa tể lòng sông vì bản tính hung dữ cũng sinh sôi ở hai dòng sông này. Cá có thể đạt tới kích thước 50-60 kg khi trưởng thành. Thịt cá chiên rất ngon, nhưng loài cá này nổi tiếng nhờ bộ lòng to, dày như dạ dày lợn, giòn sần sật, là đặc sản dùng để dâng lên các bậc vua chúa. Cá chiên thường ăn các loại côn trùng, tôm, tép, cá con khác.

Cá chiên hình thù cổ quái, màu sắc loang đốm đen cùng xanh rêu, đầu to kỳ dị là cá da trơn thuộc nhóm "ngũ quý hà thủy" mà thiên nhiên ban tặng cho Sông Đà. Thịt cá màu vàng óng như sát nghệ, thịt thơm ngon dẻo quánh, nhiều người tiếc hụt vì thấy cá kỳ dị cổ quái nên không mua, nhưng quả thực ai đã từng ăn cá chiên làm chả, nấu dấm, om chuối, rán lướt... sẽ nhớ mãi hương vị tuyệt vời.

Minh Phan (Tổng hợp)